Trans Erkeklerin Karşılaştığı Sağlık Sorunları ve Çözümleri

Trans erkekler, kadın olmayı reddeden ve erkek cinsiyetine benzemek üzere sosyal, tıbbi veya cerrahi müdahalelere başvuran kişileri ifade eder. Transların başvurduğu müdahalelerin genel adına cinsiyet değiştirme uygulamaları denir.

Cinsiyet değiştirme kararı hormonal ilaç kullanımı, cerrahi müdahale ve psikolojik destek gibi unsurları içeren ve kişilerin sağlık durumları üzerinde önemli etkilere yol açan kritik bir karardır. Kadın cinsiyetini reddeden ve cinsiyet değiştirme uygulamalarına başvuran trans erkekler, süreç boyunca çeşitli sağlık sorunlarıyla karşılaşmaktadır. Bu yazıda, trans erkeklerin cinsiyet değiştirme sürecinde karşılaşabilecekleri olası sağlık sorunları ele alınacak ve bu sorunların çözümü hakkında bilgi verilecektir.

Transseksüel Erkeklerde Cinsiyet Değiştirme Prosedürleri ve Olası Sağlık Riskleri

Transseksüel erkeklerde cinsiyet değiştirme prosedürleri temel olarak dört aşamada incelenebilir: göğüs bağlama, ergenlik engelleyici ilaçlar, karşı cinsiyet hormon ilaçları ve cerrahi ameliyatlar. Bu aşamaların her biri kendi içinde çeşitli komplikasyonlar doğurarak hasta açısından farklı sağlık riskleri oluşturabilir.

Ergenlik Engelleyici İlaç Kullanımı

Biyolojik, hormonal veya psikososyal nedenlerle cinsiyetleri hakkında kafa karışıklığı veya disfori (hoşnutsuzluk) yaşayan kız çocukları, LGBT hareketinin etkisiyle “trans” oldukları fikrine kapılabilir. Yanlış bedende doğdukları ve cinsiyet değiştirirlerse mutlu olacakları gibi bir yanılgıya kapılan çocuklar, ilk olarak ergenlik engelleyici ilaç kullanımına yönlendirilir.

Bu ilaçlar, vücudun salgıladığı büyüme hormonlarını baskılayarak çocukların fiziksel gelişimini olumsuz yönde etkiler. Araştırmalara göre, ergenlik engelleyici ilaçlar kemiklerin zayıflamasına neden olarak kemik erimesi riskini artırır [1]. 

Bu ilaçların beyin fonksiyonları üzerinde de olumsuz etkileri olduğu tespit edilmiştir. Yapılan araştırmalar, ergenlik engelleyicilerin beynin dil yeteneği, kısa süreli hafıza ve zihinsel esneklik gibi alanlarında düşük performansa neden olabileceğini göstermiştir [2].

Trans Erkeklerde Göğüs Bağlama Yöntemi ve Riskleri 

Trans erkekler, tıbbi veya cerrahi müdahalelerden önce sosyal hayatta maskülen bir görünüm elde etmek için göğüs bağlama (chest binding) yöntemine başvurabilir. 

Göğüs bağlama yönteminde amaç, meme dokusunu özel bant veya bandajlarla sıkıştırarak gizlemektir. Ancak bu bağlayıcıların uzun süreli kullanımı sırt, göğüs ve omuz ağrıları, nefes darlığı, duruş bozuklukları ve sindirim sorunlarına yol açabilir. Daha ciddi sağlık riskleri arasında kaburga kırıkları, kaburga iltihabı, akciğerlerin delinmesi veya sönmesi, pıhtı oluşması ve kalp krizi gibi sorunlar yer alır.

Transseksüel Erkeklerde Karşı Cinsiyet Hormon Kullanımı ve Riskleri

Erkeklik hormonu olarak bilinen testosteron kullanımı, cinsiyet değiştirme sürecine giren kadınların kullandığı başlıca yöntemdir. 

Testosteron hormonu alan bir kadında ses kalınlaşması, vücut kıllarında artış, erkek tipi kelleşme ve kas kütlesinde artış gibi fiziksel değişimler görülür. 

Bu ilaçlarının uzun vadeli etkileri bilinmemekle birlikte kısa süreli kullanımda bile birçok farklı yan etkisinin olduğu görülmektedir. Trans erkeklerde testosteron kullanımı kan basıncında artış, karaciğer enzimlerinde yükselme, yüksek tansiyon, pıhtı oluşumu, kalp ve damar rahatsızlığı riskini artırabilmektedir [3]. 

Ayrıca, testosteron kullanan kadınlarda vajinal kanama riski, testosteron kullanmayan kadın hastalara göre 1.74 kat daha fazladır [4]. Bu süreçte meydana gelen hormonal dengesizlikler de kişinin duygusal ve ruhsal durumu üzerinde olumsuz etkilere neden olabilmektedir.

Karşı cinsiyet hormonları, ömür boyu kullanım gerektirir. İlaç bırakıldığı an, vücut kendi doğal sistemine geri dönmekte, yani yeniden kadınlık hormonu salgılamaktadır. Dolayısıyla hastalar yaşam boyu yapay ilaçlara bağımlı hale gelmektedir. Bu ilaçların uzun vadeli etkileri ise bilinmemektedir. 

Kadından Erkeğe Cinsiyet Değiştirme Ameliyatları ve Riskleri

Trans erkekler, kadından erkeğe (female to male/FtM) cinsiyet değiştirme ameliyatları geçirir. Bu operasyonlar kapsamında üreme organları alınarak işlevsiz hale getirilir. Kadın hastalara rahmin alındığı histerektomi ve yumurtalıkların alındığı ovariektomi ameliyatı uygulanır. Histerektomi ameliyatı kalıcı kısırlığa yol açan bir ameliyattır. Doğal adet döngüsünü bozan bu ameliyat, kadınları erken yaşta menopoza sokar.

Bu süreçte, erkek fiziksel görünümüne benzer bir görünüm elde etmek için sağlıklı meme dokusunun alındığı mastektomi ameliyatı ve penis görünümlü yapay bir cinsel organ elde etmek üzere metoidioplasti veya falloplasti gibi ameliyatlar yapılmaktadır. Bu ameliyatların her biri ciddi sağlık risklerini de beraberinde getirir. 

Örneğin falloplasti denilen yapay penis ameliyatı oldukça zor, karmaşık ve çok aşamalı bir operasyondur. Yapay penis dokusunu oluşturan her parçanın vücuda uyumu belirli bir süre ister ve bu süre zarfında çeşitli komplikasyonlar gelişir. Hastaya oldukça derin bir acı veren bu ameliyatta komplikasyon oranı, penise benzetilen yapay dokuda ameliyatında yaklaşık %25 ve idrar yolu darlığını tedavi eden ameliyatta %64 olarak tespit edilmiştir. Ayrıca, böyle bir ameliyatın sonucunda çok sayıda hasta, yapay penis parçasının fonksiyonel olmadığını ve cinsel ilişki sırasında ciddi derecede ağrı hissettiklerini ifade etmektedir.

Günümüzde, cinsiyet değiştirmek isteyen trans erkekler üzerinde doğru bir değerlendirme yapılamamakta, uygun tedavi seçeneklerine ulaşım sınırlandırılmaktadır. Bu kişiler için genellikle LGBT hareketinin savunduğu tıbbi ve cerrahi “tedavi” yaklaşımı uygulanmaktadır. Ancak ergenlik engelleyici ilaçlar, karşı cinsiyet hormonları ve cinsiyet değiştirme ameliyatlarını teşvik eden bu yaklaşım, transların fiziksel ve ruhsal sağlığı üzerinde olumlu bir etki oluşturmamıştır [5]. Yapılan uygulamalar, sağlık açısından geri dönüşü zor sonuçlar doğurmaktadır. Üstelik birçok hasta sürecin riskleri hakkında yeterince bilgilendirilmemektedir.

Nitekim son yıllarda, cinsiyet değiştirmekten pişman olanların sayısında bir artış gözlemlenmektedir. Bu durum, cinsiyet değiştirme kararının dikkatle değerlendirilmesi gerektiğini göstermektedir. 

Trans Erkeklerin Sağlık Sorunlarına Yönelik Çözümler

Tıbbi ve cerrahi müdahaleler sonrası oluşabilecek komplikasyonlar, trans erkeklerde bir takım fiziksel ve psikolojik zorluklar doğurabilir. Bu nedenle, ameliyat gibi geri dönüşü zor müdahalelere yönelmek yerine, hastalara vücutlarıyla uyum içinde yaşamayı hedefleyen destekleyici çözümler sunulabilir. 

Sağlık sisteminin, kişileri cinsiyet değiştirme sürecine yönlendirmeden önce kapsamlı bir değerlendirme sağlaması, birçok kişinin sağlığını ve yaşam kalitesini koruyacak sonuçlar verebilir. 

Bu bağlamda atılacak ilk adım, cinsiyet değiştirmek isteyen hastanın öncelikle psikoterapi sürecinden geçirilmesidir. Bu süreçte, uzman psikologlar eşliğinde cinsiyet disforisinin altında yatan nedenler tespit edilir ve beden olumlama çalışmaları gibi destekleyici terapi yöntemleri ile kişinin ani kararlar vermesi önlenerek esas cinsiyetiyle barışması için çalışılır.

Beden olumlama terapilerinin yanı sıra uzmanların yönlendirmeleriyle gerçekleştirilen atölye çalışmaları ve grup terapileri, cinsiyetiyle barışık olmayan kişilerin kendilerini ifade etmeleri ve içsel çatışmalarını çözmeleri için güvenli bir ortam sağlayabilir. Bu ortamlar, kişilere disforinin getirdiği zorlukları paylaşma ve benzer deneyim yaşayanlarla etkileşim kurma fırsatı sunacaktır. Bu şekilde, cinsiyet disforisiyle başa çıkma süreçleri daha sağlıklı ve destekleyici bir çerçevede ilerleyecektir. 

Cinsiyet değiştirme ameliyatı geçirmiş ve bu kararından pişmanlık duyan trans erkekler ise hem fiziksel hem de ruhsal sağlık sorunları yaşamaktadır.

Fiziksel sorunlardan bahsedecek olursak, hormon ilaçlarının vücutta bıraktığı etkilerin birçoğu kalıcı ve geri döndürülemez nitelikte olup bazı etkiler kısmen düzeltilebilir. Örneğin testosteron kullanımı sonucu trans erkeklerde erkek tipi kelleşme meydana gelir. Testosteron alımı durdurulsa bile dökülen saçların yerine yenisi çıkmaz. Bu nedenle kişi saç ektirme gibi işlemlere başvurarak durumu düzeltmeye çalışabilir. Yine testosteronun etkisiyle yüzde ve vücutta aşırı kıllanma oluşur. Bu durumda, kişi lazer epilasyon gibi kıllanmayı azaltan yöntemlere başvurabilir. 

Geri döndürülemeyen hormonal etkiler arasında ise ses kalınlaşması, klitoral büyüme ve kemik mineral yoğunluğunun azalması gibi durumlar bulunmaktadır.

Cerrahi olarak yapılan çift mastektomi gibi ameliyatlar kalıcıdır ve alınan göğüs dokusunun geri getirilmesi mümkün değildir. Kişi dilerse göğüs bölgesine kadınsı ve estetik bir görünüm vermek için meme rekonstrüksiyonu yaptırabilir ancak bu işlemle oluşturulan göğüs dokusu işlevsel değildir. 

Cinsiyet değiştirme ameliyatıyla vücuttan çıkarılan rahim ve yumurtalık gibi üreme organlarının yeniden yerine konması da mümkün değildir. Bu ameliyatları geçiren kişi kalıcı olarak kısırlaştırılmıştır.

Fiziksel komplikasyonların yanı sıra pişmanlık sonrası yaşanabilecek psikolojik zorluklar da kişinin yaşam kalitesini düşürmektedir. Kişinin pişmanlık duygularıyla başa çıkabilmesi için psikoterapi desteği alması hayati önem taşır. 

Ne yazık ki cinsiyetin değiştirilemediğini gören ve yaşadığı komplikasyonlar sonucu ruhsal ve fiziksel sağlığını kaybeden hastalara rehabilitasyon hizmeti sağlanmamaktadır. Bu durum, trans olmaktan pişmanlık duyan kişilerin psikolojik ve fiziksel iyileşme süreçlerini daha da zorlaştırmaktadır. 

Pişmanlık duyanlar için özel olarak tasarlanan terapötik destek çalışmaları hastaların sağlıklı ruh halini yeniden kazanmalarına yardımcı olacaktır. Ancak mevcut sağlık sistemlerinde bu konuda yeterli sayıda uzman ya da program bulunmaması bu kişilerin duygusal ve sosyal olarak yalnız hissetmelerine neden olmaktadır. Özellikle bu gibi durumlarda kapsamlı bir destek ağına erişilmesi, pişmanlık duyanlarda yaşam kalitesinin yeniden artırılması için kritik bir rol oynamaktadır.

Kaynaklar

[1] Biggs, Michael. "Revisiting the effect of GnRH analogue treatment on bone mineral density in young adolescents with gender dysphoria" Journal of Pediatric Endocrinology and Metabolism, vol. 34, no. 7, 2021, pp. 937-939. https://doi.org/10.1515/jpem-2021-0180
[2] Gunlusoy B, Ceylan Y, Koskderelioglu A, Gedizlioglu M, Degirmenci T, Ortan P, Kozacioglu Z. Cognitive Effects of Androgen Deprivation Therapy in Men With Advanced Prostate Cancer. Urology. 2017 May;103:167-172. doi: 10.1016/j.urology.2016.12.060. Epub 2017 Feb 7. PMID: 28188757.
[3] Yelehe, M., Klein, M., El Aridi, L., Maurier, A., Gillet, P., & Feigerlova, E. (2022). Adverse effects of gender-affirming hormonal therapy in transgender persons: Assessing reports in the French pharmacovigilance database. Fundamental & clinical pharmacology, 36(6), 1115–1124. https://doi.org/10.1111/fcp.12806
[4] Pando, C., Gerlach, L. R., Challa, S. A., Pan, A. Y., & Francis, J. (2024). Operative Complications, Vaginal Bleeding, and Practice Considerations for Patients on Testosterone Undergoing Gender-Affirming Hysterectomy. Journal of minimally invasive gynecology, S1553-4650(24)00237-1. Advance online publication. https://doi.org/10.1016/j.jmig.2024.05.026 
[5] Correction of a key study: No evidence of “gender-affirming” surgeries improving mental health. (2020, August 30). Society for Evidence-Based Gender Medicine. https://segm.org/ajp_correction_2020