Queer Aktivizminin Küresel Etkisi ve Türkiye’deki Yansımaları

Queer veya kuir, cinsiyetin kadın ve erkek ile sınırlı olmadığını, cinsiyet ve cinsel yönelimlerin daha geniş ve esnek bir yapıya sahip olduğunu öne süren kapsayıcı ve tanımlaması zor bir kavramdır. LGBTQ hareketinin bir parçası olan bu terim, lezbiyen, gey, biseksüel ve transseksüel gibi farklı cinsel yönelim ve “cinsiyet kimliklerine” sahip kişileri ifade eden, geniş kapsamlı bir şemsiye terim olarak kullanılır.

Queer Aktivizmi Ne Demek? Küresel Düzeyde Nasıl Bir Etkiye Sahip?

Queer aktivizmi, toplumsal düzeni cinsiyetsiz bir yapıya dönüştürmeyi amaçlayan ideolojik bir harekettir. Harekete ismini veren queer ideoloji ise, cinsiyet çeşitliliği ve cinsel sınırsızlık fikrini savunan, ikili cinsiyet sistemini yani yaşamda yalnızca kadın ve erkek olarak iki cinsiyet olduğu gerçeğini reddeden, cinsiyet rollerini eleştiren ve cinsiyetler arası farklılıkları ortadan kaldırmayı amaçlayan bir ideolojidir. 

Bu ideoloji, savunduğu fikirler nedeniyle geleneksel aile yapısı ve toplumsal değerler üzerinde ciddi bir tehdit olarak görülmektedir. İdeolojinin yaygınlaşması, özellikle çocuk ve gençlerin cinsiyet ve cinsellik algılarını bozacağı yönünde endişelere neden olmaktadır. 

Nitekim queer aktivistler, özellikle eğitim ve kültürel alanlarda kendine yer bularak, genç nesillere cinsiyeti değişebilir ve akışkan bir kavram olarak sunmaya çalışmaktadır. Queer teorinin medya, eğitim kurumları ve çeşitli popüler kültür unsurlarıyla yaygınlaştırılması,  çocukların erken yaşta cinsiyet konularını sorgulamalarına neden olmaktadır. 

Böyle bir atmosferde yetişen çocukların sağlıklı bir benlik ve cinsiyet algısı geliştirmeleri zorlaşmakta, kadın erkek cinsiyet rollerinin önemini ve toplumun dengeli bir aile yapısına duyduğu ihtiyacı anlamalarını engellemektedir.

Queer aktivizmin küresel düzeydeki etkilerine bakacak olduğumuzda, bazı ülkelerde eşcinsel evliliklerin yasal hale getirildiği, bazı yerlerde eşcinsellere evlat edinme hakkı verildiği, bazı yerlerde erkekliğini reddeden translara kadın sporları, kadın soyunma odaları, kadın cezaevleri, kadın sığınma evleri gibi kadınlara ait alanlara erişim verildiği ve bunların sonucu olarak çocuk ve kadın istismarı vakalarının arttığı görülmektedir. Eğitim müfredatlarına LGBT hareketinin savunduğu cinsel yönelim, cinsiyet kimliği ve toplumsal cinsiyet konularının eklenmesi, askerlik ve kamu hizmetlerinde LGBT topluluğunun yer alabilmesi gibi düzenlemeler de queer aktivizminin baskıları sonucunda gerçekleşmiştir. 

Türkiye’deki Kuir Aktivizmi ve Etki Alanları

Türkiye'de queer yada kuir aktivizmi, hem LGBT hakları mücadelesi kapsamında hem de toplumsal cinsiyet eşitliği talepleri çerçevesinde çeşitli şekillerde kendini göstermiştir. Türkiye’de LGBT aktivizminin etkili olduğu alanların başlıcaları şunlardır:

1. Onur Yürüyüşleri: 1990'lı yıllarda başlayan ve 2003 yılından sonra büyük katılımlarla devam eden Onur Yürüyüşleri, Türkiye'deki queer aktivizminin en önemli sembollerinden biridir. Bu yürüyüşler, toplumsal düzene karşı başkaldırı, dayanışma ve kamusal alanda görünürlük içeren eylemler olarak bilinmektedir.
2. LGBT dernekleri: Bu dernekler, Türkiye'deki LGBT topluluğunun yasalar ve toplum nezdinde meşrulaşmasını sağlamak amacıyla çeşitli lobi faaliyetleri düzenlemektedir. LGBT dernekleri genellikle yurtdışı kaynaklardan fonlanmaktadır.
3. Üniversitelerdeki toplumsal cinsiyet araştırmaları merkezi: Türkiye'deki bazı üniversitelerde kurulan toplumsal cinsiyet araştırma merkezleri, queer teori ve LGBT hakları gibi konular üzerinde akademik çalışmalar yapmaktadır. Bu merkezler, geleneksel cinsiyet normlarını reddeden queer teoriyi daha geniş kitlelere ulaştırırken, LGBT aktivizmine de akademik bir zemin kazandırmaktadır.
4. Dijital LGBT aktivizmi: Twitter, Instagram ve YouTube gibi sosyal medya platformları, Türkiye’deki queer aktivistlerin seslerini duyurduğu en önemli mecralardan biridir. Özellikle #OnurYürüyüşü ve #Pride gibi etiketler altında, queerler bir dayanışma ağı oluşturmaktadır. Sosyal medya uygulamaları geniş kitlelere, özellikle de gençlere ulaşmak için kullanılmaktadır.
5. Queer festivaller: Türkiye'deki queer festivaller, özellikle sanat ve kültür alanında LGBT topluluğunun görünürlüğünü arttırmaya yönelik girişimler olarak öne çıkmıştır. Bu bağlamda, 2011 yılında hayata geçirilen KuirFest, her yıl Türkiye’den ve dünyadan kuir aktivistleri bir araya getirerek sinema, edebiyat ve sanat yoluyla LGBT hareketine kültürel bir temsil alanı sunmaktadır [1].
6. Belediyelerle ortak çalışmalar: Türkiye'de yerel yönetimlerin, queer aktivizmin bir parçası olduğu birçok örnek bulunmaktadır. 2014 yerel seçimlerinde beş siyasi partiden 12 LGBT üyesi aday olarak gösterilmiş ve 40 belediye başkan adayı LGBT dernekleri tarafından hazırlanan "LGBT dostu belediyecilik" protokolünü imzalamayı taahhüt etmiştir. Bu dönemde İstanbul'da seçimi kazanan üç belediye ve Mersin'de bir belediye, LGBT dostu politikalar geliştirmeye başlamıştır [2].

Bu örnekler, Türkiye'deki queer aktivizminin geniş bir alanda etkili olduğunu ve farklı platformlarda LGBT hareketini meşrulaştırmak adına çaba sarf ettiğini göstermektedir. Hem yerel yönetimlerin politikaları hem de sosyal medya platformları ve kültür sanat etkinlikleri üzerinden yürütülen çalışmalar, queer aktivizminin Türkiye'de giderek daha fazla etkili olduğunu göstermektedir.

Kaynakça

[1] Pembe Hayat KuirFest. https://www.pembehayatkuirfest.org/hakkimizda. Erişim Tarihi: 01 Ekim 2024.
[2] Gürses, Dila. "Her Belediyeye En Az Bir LGBTİ." Bianet, 26 Haziran 2014. https://bianet.org/haber/her-belediyeye-en-az-bir-lgbti-156742. Erişim Tarihi: 01 Ekim 2024.