İnterseks Bireylerin Hakları ve Karşılaştıkları Zorluklar

Hayal edin, çocukluğunuzda rengarenk kız elbiseleri ve çeşit çeşit tokalarla dolu bir dünyada büyüyorsunuz. Ancak ergenlik dönemi geldiğinde, beklenmedik bir değişimle karşılaşıyorsunuz: Sesiniz kalınlaşıyor, erkeklerde görülen kıllar vücut hatlarınızda belirginleşiyor. Hormonlarınız alışılmadık bir şekilde çalışıyor; bu bir östrojen etkisi değil, bildiğiniz testosteron! Doktora gittiğinizde ise “interseks” olduğunuz söyleniyor.

Bu gerçek bir hikaye. Antalya’nın Akyarı köyünde, bu hikayenin benzerlerini yaşamış on iki interseks kişi var. Bunlardan bazıları 15 yaşına kadar kız gibi yaşadıktan sonra erkek olarak hayatlarına devam etmek durumunda kaldı [1]. Ancak bu yolculuk sanıldığı kadar kolay değil. 

Sivas'ın Akyurt köyünde yaşayan Aziz Işık da bunun bir başka örneği. İnterseks olan Aziz’in hikayesi, bu zorlukları somut bir şekilde gözler önüne seriyor. Aziz 12 yaşına geldiğinde aslında kız olmadığını fark etti; ancak ailesi, onu kız kıyafetleri giymeye zorlamaya devam etti. Sağlık hizmetlerine erişiminde zorluk yaşıyor ve ameliyat olma fırsatı bulamıyor. Üstelik, sevdiği kızın ailesi durumu kabul etmediği için Aziz'in bir yuva kurma hayali suya düşüyor [2].

İnterseks Nedir?

Bilmeyenler için biraz açıklayalım. Bazı insanlar doğduklarında biyolojik olarak ne tam "erkek" ne de tam "kadın"dır. İşte bu kişilere interseks denir. Cinsiyet, kadın ve erkek olmak üzere ikiye ayrılır, ama nadir de olsa doğuştan gelen bazı bozukluklar ortaya çıkabilir. Bazı kişilerin genital yapıları, cinsiyet kromozomları, hormonları ya da anatomik yapıları farklı şekillerde gelişerek interseks durumuna yol açabilir. Bu durum 1917'de, bir bilim adamı olan Richard Goldschmidt tarafından tanımlanmış, tıpta ise "Cinsiyet Gelişim Bozukluğu" (Disorders of Sex Development, DSD) adını almıştır. 

İntersekslerin Karşılaştığı Zorluklar

Tıbbi Labirentte Kaybolmak

İnterseks durumu, farklı şekillerde karşımıza çıkabiliyor. Bu yüzden tedavi yöntemleri kişiye özel olarak belirleniyor. İşin içinde genetik testlerden hormon ölçümlerine, ultrason görüntülerinden biyopsilere kadar pek çok aşama var [3]. Ancak bu süreç, bazen intersekslerin zor durumda kalmasına neden olabiliyor. Bazı durumlarda bebek doğar doğmaz interseks olduğu anlaşılabiliyor, ama bazen de bu durum ergenlik dönemine kadar fark edilmiyor. Erken yaşta yapılan cerrahi müdahaleler, kişilerin bedenlerinde olumsuz etkilere yol açabiliyor ve özgüvenlerini zedeleyebiliyor. Bu yüzden birçok uzman, gözlemleyerek büyüme sürecini takip etmenin daha iyi bir yol olduğunu savunuyor. Cerrahi müdahale gerektiğinde ise dikkatli ve nazik bir yaklaşım büyük önem taşıyor.

Sağlık Hizmetlerine Erişim Zorlukları

İntersekslerin sağlık hizmetlerine erişiminde de zorluklar söz konusu. Bazen doğru tıbbi bilgiye sahip uzmanlar bulunamayabiliyor ve bu da gerekli tedavi ve desteklerin alınmasını engelleyebiliyor veya geciktirebiliyor. Üstelik, maddi kısıtlamalar da işleri zorlaştırıyor. Bazı aileler, sağlık hizmetleri için gereken masrafları karşılayamayabiliyor, bu da tedavi süreçlerini olumsuz etkiliyor.

Hukuki Tıkanıklar

Türkiye’deki Medeni Kanun'un 40. maddesi, cinsiyet değiştirme işlemlerini sadece 18 yaş ve üzerindekiler için düzenliyor. Bu da 18 yaş altındaki interseksler için büyük bir sorun oluşturuyor. Yani, genç interseksler kimliklerini hukuken değiştirmek istediklerinde yasal bir destek bulamıyorlar. Mahkemeye başvurduklarında ise mahkemeye bağlı olarak farklı kararlarla karşılaşabiliyorlar. 

Psikolojik Zorluklar

İnterseksler, bedenlerini kabul etme sürecinde zorluk yaşayabiliyorlar. Ailelerin yeterince destek vermemesi bu süreci daha da zorlaştırıyor ve anksiyete ya da depresyon gibi psikolojik sorunlara yol açabiliyor. Ailelerin durumu anlayıp kabul etmesi, intersekslerin psikolojik sağlığı için son derece önemli.

Toplumun Bilgi Eksikliği

Toplumda interseks konusuyla ilgili farkındalık ve bilgiye sahip olmama durumu oldukça yaygın. Bu yüzden interseksler sık sık yanlış anlaşılıyor, hoşgörüsüzlük ve damgalama gibi sorunlarla karşılaşıyor. Aliye Ç. isimli bir interseks, bir röportajında kimlik belgesinde "kız" olarak kayıtlı olmasına rağmen dışarıda erkek gibi göründüğü için polis tarafından durdurulduğunu anlatıyor. Polis, onun kimlik bilgileriyle görünüşü arasında bir uyuşmazlık görünce şüphelenmiş ve onu karakola götürmüş. Neyse ki durumu anladıklarında Aliye Ç. serbest bırakılmış [1]. Meraklı sorular ve mahremiyete saygı gösterilmeyen yaklaşımlar, interseks kişilerin sosyal yaşantılarını zorlaştırıyor. Toplumsal bilgi eksikliği ve önyargılar, intersekslerin topluma karışmasını daha da zor hale getiriyor.

İnterseksüellik ve LGBT İlişkisi

LGBT hareketi, cinsiyetin sadece iki ile sınırlı olmadığını iddia ederken, interseksleri de kendi yanına çekmeye çalışıyor. Ancak interseks durumu üçüncü bir cinsiyet olarak tanımlanmaz, tıbbi bir anormalliktir.

Bir benzetme yapacak olursak, insanların bir elinde beş parmak vardır; ancak bazı anormallikler sonucu bir elinde daha fazla ya da daha az parmağı olan kişilere rastlanabilir. Bu durum, bu kişilerin özel bir durumu olduğunu gösterir ama "bir elde beş parmak vardır" kuralını değiştirmez. Aynı şekilde, interseksler de cinsiyetin ikili yapısının dışında tıbbi bir farklılığı temsil eder, fakat bu durum kadın ve erkek dışında bir cinsiyet olduğu anlamına gelmez.

Ne var ki, toplumun bu olgu hakkında pek bilgi sahibi olmaması, bu kişilerin bazen dışlanmasına neden oluyor. Bu anlayış eksikliği ise LGBT hareketinin interseksleri kendi amaçları doğrultusunda kullanmasına olanak tanıyor.

Şu an interseks aktivizmi ile LGBT aktivizmi iç içe bir şekilde ilerliyor. Türkiye'de interseks aktivizminin temelini atan aktivist, 2000'lerin sonlarında LGBT derneği Lambda'da gerçekleştirdiği çalışmalarla ve interseks deneyimlerini Kaos GL web sitesinde paylaşarak bu hareketi başlattı. LGBT perspektifiyle yazdığı yazıları toplamak üzere "İnterseksüel Şalala" adlı bir blog açarak Türkçe kaynak oluşturdu. Bu çalışmalar, LGBT hareketinin Türkiye’de de interseks konusunu daha fazla benimsemesine yol açtı ve sonuç olarak "LGBT" kısaltmasına "İ" harfi eklendi. 2013'te Gezi hareketinin etkisiyle LGBTİ kısaltması daha geniş bir kabul gördü. Aynı yıl, İstanbul Onur Haftası'nda interseks konusunu ele alan bir panel düzenlendi.

Oysa intersekslerin haklarını korumak ve karşılaştıkları zorlukları anlamak hepimizin sorumluluğudur. Onları damgalamadan, ayıplamadan anlamak ve desteklemek, onları LGBT hareketinin tekeline bırakmaktan çok daha değerlidir.

Kaynaklar

[1] https://www.ntv.com.tr/turkiye/15-yasina-kadar-kadin-sonrasinda-erkek-gibi-yasiyorlar,v5cGhTyjYU-5jIzpDRjhOQ (Erişim Tarihi: 04.01.2024)
[2]  KATARSIS X-TRA: Intersexual Aziz Işık’s Life Story. https://www.youtube.com/embed/90rWfU9s6KM&ab_channel=BanaG%C3%B6reTV (Erişim Tarihi: 04.01.2024)
[3] https://www.memorial.com.tr/hastaliklar/hermafrodit-cinsiyet-gelisim-bozukluklari (Erişim Tarihi: 03.01.2024)