YouTube Kids: LGBT İçerikleri ve Ebeveyn Kontrolünün Yetersizliği

YouTube, küresel ölçekte milyarlarca kullanıcıya erişen, devasa bir video platformudur. Bu geniş kullanıcı kitlesine hitap eden platformda, çocuk içeriklerinin de önemli bir yer tuttuğu gözlemlenmektedir. Fakat bu geniş içerik yelpazesinin denetimi ve uygunsuz içeriklerden arındırılması, önemli bir zorluk teşkil etmektedir. Bu bağlamda, Google 2015 yılında YouTube Kids uygulamasını piyasaya sürmüştür. Peki, 2021 yılında Türkiye'de de kullanıma açılan YouTube Kids, çocuklar için gerçekten güvenli bir platform mudur? Bu sorunun cevabını verebilmek için, öncelikle YouTube Kids'in içerik türleri ve bu içeriklerin denetlenmesi konusundaki yaklaşımlarını incelemek gerekiyor.

YouTube Kids neden açıldı?

YouTube Kids, çocukların dijital dünyada güvenli ve yaşlarına uygun içeriklere erişimini sağlama iddiasıyla açıldı. Standart YouTube platformunda bulunan milyonlarca yetişkin içerikleri arasında çocuk içeriklerine erişim zorluk teşkil ediyordu. Bu zorluğu gidermek ve çocuklara daha kolay bir deneyim sunmak adına Google’ın yan kuruluşu YouTube tarafından “YouTube Kids” isimli yeni bir platform geliştirildi. Uygulama yaş kategorizasyonu, ebeveyn kontrolleri ve filtreleme sistemleri ile donatıldı. Ancak ne yazık ki getirilen bu özellikler, çocukları sakıncalı içeriklerden uzak tutmada yetersiz kalıyor. 

YouTube Kids, YouTube tarafından geliştirilen çocuklara özel bir video uygulamasıdır. YouTube platformu küçük yaştaki çocuklar için sakıncalı içerikler barındırması yönünde gelen eleştirilerden sonra YouTube Kids uygulamasını kurmaya karar vermiştir. 2021 yılında Türkiye’de hizmete açılan uygulamanın temel amacı çocukların yaşlarına uygun video içerikleri sunmaktır. Ancak her ne kadar sistemli ve ebeveyn kontrollü bir ortam olarak sunulsa da YouTube Kids pek çok ebeveyn tarafından sakıncalı görülen içerikleri yayınlamaya ve çocuklara önermeye devam etmektedir.

YouTube Kids’te neler var?

Esasen YouTube Kids, çocukların ilgisini çekecek eğitici içeriklerle dolu bir platform sunmayı amaçlıyor. Uygulamada eğitici videolar, çizgi filmler, çocuk şarkıları, bilimsel deneyler ve daha pek çok farklı formatta video bulunuyor. YouTube Kids’i indirdiğinizde yaş gruplarına göre çeşitli kategoriler ile karşılaşıyorsunuz. İlk kategori olan “içeriği kendiniz onaylayın” kategorisini tercih ederseniz, platform tarafından seçilmiş video koleksiyonlarıyla dolu bir sayfaya yönlendiriliyorsunuz. Buradan istediğiniz koleksiyonu seçebiliyorsunuz ancak çocuğunuz sizin seçtiğiniz listedeki videoları izlerken ekranın alt köşesinde öneri videoları yayınlanmaya devam ediyor. Bu kısımda devreye giren algoritmalar çocuğunuza sizin tercihinizden uzak video önerilerinde bulunabiliyor. Dolayısıyla çocuklar koleksiyonun dışına çıkarak farklı içeriklere erişim sağlayabiliyor.

Uygulama bunun haricinde size yaşlara göre ayrılmış üç farklı kategori sunuyor. Her bir kategorinin ayrı ayrı içerik tanıtım görseli bulunuyor. Bazı öne çıkan görseller ise oldukça dikkat çekici. Örneğin okul öncesi çocuk kategorisinde “Peppa Pig” isimli çizgi film görselinin kullanıldığını görüyoruz. Yapımcılarının LGBT topluluğunu desteklediği ve bir bölümde lezbiyen bir çifte yer verilen Peppa Pig çizgi filmi, en küçük yaş kategorisinin tanıtım görselinde sergileniyor. Kontrol ettiğimizde ise eşcinsel çiftin yer aldığı videonun dört yaş ve altı çocuk kategorisinde yayınlandığını görüyoruz.

Büyük yaş kategorisinde yer alan görselde ise “HiHo Kids” isimli kanalın yayınladığı bir videoya yer verilmiş. Söz konusu videoda iki çocuk “cinsiyet rollerini reddeden” (gender non-conforming) bir adamla sohbet ediyor. Henüz tanıtım kısmında bu tür görseller kullanılması YouTube Kids’in nasıl bir filtreleme sistemi uyguladığına dair daha en baştan kafalarda soru işareti oluşturuyor. Şirket bu konuda yaptığı açıklamada platformun güvenliğini sağlamak için mühendisler tarafından geliştirilen otomatik filtreler, gerçek kişilerce yapılan incelemeler ve ebeveynlerden gelen geri bildirimlerden yararlandığını belirtiyor. Ancak platformu incelediğimizde bu uygulamaların yetersiz kaldığını fark ediyoruz.

YouTube Kids'te LGBT içeriklerine rastlamak mümkün mü?

YouTube Kids’in tüm yaş kategorilerinde LGBT temasına sahip videolar bulmak mümkün. YouTube’da çocuklara özel yayın yapan ve LGBT kavramlarını öğreten belli başlı kanallar eğitici kanal olarak YouTube Kids platformunda da yer almakta. Bunlardan en bilineni “Queer Kid Stuff” (Queer Çocuk Meseleleri). Kanalın adında geçen “queer” ifadesi ise temelde cinsel sınırsızlık ve nötr olma fikrini savunan, cinsiyet konusunda belli bir kalıba girmeyi reddeden ve bunun toplumsal düzeyde de var olması için uğraşan bir LGBT kavramı.

LGBT kavramlarını her yaştan çocuğa ulaştırmayı misyon edinen kanalın videoları YouTube Kids’in tüm yaş kategorilerinde karşımıza çıkıyor. Renkli içerikler, şarkılar ve görsel efektler aracılığıyla çocukların ilgisini çekmeyi başarıyorlar. Videolarda tek tek transın ne demek olduğuna, queer kelimesinin anlamına, LGBT’nin ne için mücadele ettiğine dair anlatımlar yapılıyor. Daha küçük çocuklar için ise “onur” haftasını kutlayan şarkılar yayınlanıyor. 

Kanalda drag queen olarak çalışan bir adamın sahneye çıkmadan önce yaptığı türden abartılı bir makyaj videosuna da yer veriliyor. Bir erkeğin adım adım kadınsı bir görünüme sahip olduğu görüntüler çocuklara servis ediliyor. 

Aynı adamı “eşcinsel olmak sorun değildir” başlıklı bir videoda da görüyoruz. Çocuklara coşkuyla şarkı söyleyen bu adamın şarkısında geçen ifadeler ise oldukça dikkat çekici: “Erkek veya kadın olmanız ya da ikisi arasında bir şey olmanız sorun değil”. 

Söz konusu kanal yabancı dilde yayın yapıyor ancak yayınlanan videolar görsel açıdan güçlü bir LGBT temsiliyeti taşıyor. Kanalda özel olarak hazırlanan alfabe şarkıları da ingilizce öğrenmek isteyen her çocuğun önüne çıkması muhtemel içeriklerden biri.

Kanalda yetişkinler haricinde trans olduğunu iddia eden bir erkek çocuğunun da abartılı makyaj ve kıyafetler giydirilerek adım adım drag queen’e dönüşüm görüntüleri yer alıyor. Söz konusu erkek çocuğu LGBT topluluğunun “trans çocuklar vardır” iddiasını temsilen kullanılıyor.

Bir diğer kanal “Pop'n'Olly” de yine aynı çizgide çalışıyor. Kanalın sahibi gey bir adam ve kendisinin eşcinsel yönelimini ilan ettiği videosu kanalda yayınlanıyor. Burada yapılan yayınlar da eğitici içerik olarak sunuluyor. Bazı içeriklerde ise LGBT formatına dönüştürülmüş masallara yer verildiğini görüyoruz. Çocuklara özel oluşturulmuş masalların başlıkları içeriğe dair oldukça net bilgiler veriyor: trans sindirella hikayesi, buzlar kraliçesi ve karısı, gey peri masalı gibi.

Çocukların ilgisini çekecek içerikler paylaşan kanalın “Buzlar Kraliçesi ve karısı” başlıklı videosunda Elsa karakteri kullanılıyor. Bir kadınla evli olarak gösterilen karakter eşcinselliği ve eşcinsel evliliği temsil ediyor. Kanalda bunların yanı sıra LGBT tarihini ve sembollerini anlatan içerikler de yayınlanıyor. LGBT’nin simgesi olan gökkuşağı bayrağının ortaya çıkış hikayesi, onur yürüyüşlerinin tarihsel arka planı gibi konular en büyüğü 12 yaşında olan çocukların önüne sunuluyor.

Bir diğer ilginç örnek ise okul öncesi kategoride yer alan LGBT temalı DIY (Kendin Yap) videoları. Bu videolardan biri olan “LGBT Onur Modası Projesi: Onur Bileklikleri Nasıl Yapılır?” başlıklı videoda, maskülen giyim tarzıyla dikkat çeken bir kadın Onur Ayına özel bileklik tasarımı yapıyor. Gökkuşağı baskılı bir tişört giyen sunucu, çocuklara gökkuşağı renklerinde bileklik tasarlamayı öğretiyor. Stüdyonun dekorunda çok yoğun şekilde LGBT öğelerine rastlanıyor. Gökkuşağı renklerinde oyuncakların yer aldığı stüdyoda, LGBT hareketini simgeleyen transseksüel bayrağı, biseksüel bayrağı gibi çeşitli bayrakların da asılı olduğu görülüyor.

LGBT temasına sahip kanalların ağırlıklı olarak eğitici şarkı ürettiklerini belirtmek gerekiyor. Çocuklarına İngilizce dil becerisi kazandırmak isteyen ebeveynlerin tercihi olan bu tür videoların LGBT çevrelerinin de ilgisini çektiği görülüyor. LGBT hareketine bağlı kanallar dil eğitimi adı altında LGBT kavramlarının tanıtıldığı videolar üreterek daha geniş bir izleyici kitlesine ulaşmayı hedefliyor. Bu nedenle okul öncesi kategoride yayınlanan şarkı içeriklerine dikkat etmek gerekiyor. Örneğin ebeveynler tarafından tercih edilen “Nursery Rhymes for Kids” isimli kanalın Babalar Günü temalı videosunda açıkça “eşcinsel ebeveyn” modeli işleniyor. Çocuklardan birinin iki babaya sahip olması ve onlara sarılarak mutlu bir aile tablosu sergilemesi, küçük çocuklara aynı cinsiyetten ebeveyne sahip olmanın olağan ve olumlu bir durum olduğu yönünde yanıltıcı mesajlar verebiliyor. 

Her yaş için “Onur Ayı” kutlama videoları

YouTube Kids’te onur ayına özel kutlama videolarının sayısı da epey fazla. Görsel açıdan oldukça dikkat çekici görünen videolardan birini inceliyoruz. Söz konusu videoda bir drag queen’in çocuklara şarkı söyleyerek, gökkuşağı bayrağının renklerini ve LGBT topluluklarındaki anlamlarını öğrettiğini görüyoruz.

Drag queen’in gökkuşağı bayrağına tıpkı bir asker gibi selam verdiği görüntülerin 4 yaş altı çocuklara nasıl ve ne yönde fayda sağlayacağı ise merak konusu. İçerik yabancı dilde yayınlanıyor ancak görsel açıdan yoğun bir LGBT temsiliyeti barındırdığını söylemek mümkün.

Yine aynı kanaldaki Onur Ayı temalı bir video içeriğinde eşcinsel çiftler ve çocuklarının hikayeleri işleniyor. Videoda bir erkek çocuğunun sözde iki annesi olduğunu görüyoruz. Çocuk “Annemlerle gurur duyuyorum” şeklinde bir ifade kullanıyor. Devam eden görüntülerde bir kız çocuğu “Elbiseleri sevmem” derken bir diğer kız çocuğu ise “Ben bir erkek fatmayım” diyor. Eşcinsel evlilik ve eşcinsel aile modelinin pozitif anlamda yansıtılmaya çalışıldığı videoda ayrıca cinsiyet ve cinsiyete özgü davranış biçimleri de sorgulanıyor. Diğer örneklerde olduğu gibi bu video da okul öncesi kategoride erişime açık bulunuyor. Bu tarz videoların Nickelodeon isimli popüler bir çocuk kanalında yayınlanması ise YouTube Kids kullanıcısı çocukların bu tarz videolarla karşılaşma ihtimalini arttırıyor. Videoların dili ingilizce olsa da kullanılan görseller LGBT hareketinin savunduğu yaşam tarzını yansıtmak için oldukça yeterli malzeme sunuyor.

Çizgi film ve animasyonlar

Çocukların platformda en çok tükettikleri içerikler hiç şüphesiz çizgi film ve animasyon videolarıdır. Günümüz dünyasında LGBT’nin görünürlük ve çeşitlilik talebini uygulayan yerlerin başında da yine çizgi film ve animasyonlar geliyor. LGBT temasına sahip çizgi filmlerin platformda yayınlanıp yayınlanmadığını kontrol ettiğimizde söz konusu sahnelere kolayca erişildiğini fark ediyoruz. 

Ülkemizde çocukların severek izlediği ve ailelerin de güvenini kazanan Caillou yakın zamanda iki eşcinsel kadının düğününe yer veren bir bölüm yayınlamıştı. Tartışma yaratan ilgili bölümü arattığımızda “Caillou Türkçe - WildBrain” kanalında bulduk. İki kadının öpüştüğü sahneler olduğu gibi yayınlanıyor. Söz konusu kanal, popüler bir figüre sahip olduğu ve Türkçe yayınlandığı için platformda en başlarda öneriliyor. 

Yine “Teen Titans Go!” isimli çizgi filmde yer alan erkek erkeğe öpüşme sahnesinin de “DCkids” kanalında yayınlandığını görüyoruz. İki genç kız arasındaki romantik sahnelerin işlendiği ve kadrosunda pek çok LGBT karakteri barındıran ”The Owl House” isimli çizgi film de “Disney Channel” kanalında yayınlanıyor. Üstelik animasyonda iki kızın öpüştüğü sahneler derleme haline getirilerek yayınlanıyor. Maalesef YouTube Kids’te bunlar gibi daha pek çok videoya erişim mümkün. Her ne kadar yaşa uygun kategoriler ve filtreler kullanılsa da bu türden sahnelerin bulunduğu videolar öneri olarak çocukların karşısına çıkıyor. YouTube bu konuda herhangi bir önleyici tedbir sunmuyor. Durumdan rahatsız olan ebeveynlere ise videoyu engelleme butonu öneriliyor. 

Okul öncesi kategoride yayınlanan "Muppet Babies" isimli animasyon dizisinde LGBT temalarına yer veriliyor. Dizideki Gonzo karakteri, genellikle cinsiyetsiz veya cinsiyeti belirsiz olarak tasvir ediliyor. Dizinin bir bölümünde ise Gonzo, Sindirella hikayesini yeniden canlandırıyor. Kadın kıyafetleri giymek isteyen ancak arkadaşlarının tepkisinden korkan Gonzo, Peri Fare isimli karakter tarafından kadın gibi giyinmeye teşvik ediliyor. Baloya "Gonzo-rella" adlı bir prenses olarak katılan Gonzo, karşı giyinme (cross-dressing) örneğini canlandırıyor.

Yine okul öncesi kategoride LGBT temalı kısa animasyon filmlerine de rastlanabiliyor. Örneğin, “Cariño Animated Short Film” isimli kanal tarafından yayınlanan bir videoda, iki eşcinsel erkeğin tanışma süreci ele alınıyor. Dört yaş altı izleyici kitlesi için “uygun” görülerek bu kategoride yayınlanan video, iki erkeğin sevgili olabileceği mesajını taşıyor.

İçeride başka neler var?

LGBT kavramlarını kullanarak kısa bir arama yaptığımızda yetişkinlere özgü içeriklere de rastlıyoruz. Örneğin iki lezbiyen basketbol oyuncusunun evlilik teklifi görüntülerini içeren bir video ile karşılaşabiliyoruz. Söz konusu videoda kadınlardan birinin diz çöküp evlilik teklifi ettiği ve ikilinin öpüştüğü görüntüler servis ediliyor. LGBT temasına sahip TEDx konuşmaları, şahsi açılma konuşmaları, eşcinsel evlilik videoları gibi aslında yetişkin kitleye hitap eden bir takım içeriklere de rastlıyoruz. YouTube Kids’te bu tarz videoların bağlı olduğu bir kanal yok. LGBT kavramlarını yazdığınızda (örneğin; lezbiyen, gey, trans) karşınıza direkt bu türden içerikler geliyor. Hepsini izleyebiliyorsunuz ancak izini sürmeye kalktığınızda herhangi bir kanala yönlendirilmiyorsunuz. LGBT içerikli belli başlı videolar YouTube’dan çekilip alınmış ve bağımsız olarak platformda yayınlanmış gibi duruyor.

Videolardan birinde küçük yaştaki bir kız çocuğunun LGBT temalı TEDx konuşmasına yer veriliyor. Bir başka kadın konuşmacının “Benim İki Annem (Eşcinsel Evlat Edinme Mitleri)” isimli TEDx konuşması da yayınlanmış. Eşcinsel ailelerin çocuklarıyla yapılan röportajlar ve iki erkeğin tanışma, evlilik ve evlat edinme sürecini anlattığı videolar da yine YouTube Kids’te yer alan içerikler arasında. Bunlar haricinde karşılaştığımız diğer videolar ise; bir lezbiyene sor, transseksüellik nedir, transseksüel olmak nasıl bir şeydir, Onur Ayı neden Haziran’da, gey olmak ne demek, çocuklar drag queen ile tanışıyor gibi başlıklarla LGBT topluluğuna dair içerikler sunuyor.

Aramaları kapatırsak sorun çözülür mü?

YouTube Kids’te arama çubuğunu kapatma özelliği var ancak aramayı kapatsanız bile çocuğunuz herhangi bir video izlerken ekranın alt köşesinde öneri videoları yayınlanmaya devam edecektir. Platformda yer alan içerikleri de göz önüne alarak, YouTube Kids’teki öneri algoritmasının YouTube’dan bir farkı olmadığını ve çocuklara beklediğiniz gibi güvenli bir ortam sunmadığını belirtelim.

Sonuç olarak, LGBT temasını kullanan ve sevdirmeye çalışan içerikler YouTube’un o büyük kalabalığında bile bizi buluyor ve çocuklarımızın karşısına çıkarılıyordu. Şimdi ise filtrelendiği söylenen, içerik onaylama, zaman sınırlaması ve aramayı kapatma gibi özelliklerle ebeveynlerin güvenini kazanmaya çalışan ayrı bir platform kurulmuş durumda. Ancak burası da yine YouTube’daki LGBT temalı videoları bünyesinde barındırıyor. Öneri kısmının da aynı şekilde çalıştığını düşünürsek bir videodan diğerine atlayan çocukların LGBT temalı içeriklerle karşılaşma olasılığı sınırlı alanda daha da artacaktır. Tüm bilgileri göz önünde bulundurduğumuzda YouTube Kids’in beklenen talebi karşılayamamış bir platform olduğunu söylemek mümkündür. 

YouTube Kids faydalı mı?

YouTube Kids, çocuklar için daha güvenli ve uygun içerikler sunmak iddiasıyla geliştirilmiş bir platform olarak öne çıksa da platformun dört yaş ve altı kitleye hitap eden okul öncesi içeriklerinde dahi LGBT temalı videoların yer alması, platformun güvenirliğini sorgulamamıza neden oluyor. Eşcinsellik, eşcinsel ebeveynlik gibi kavramların açıkça işlendiği, LGBT harflerinden alfabe şarkılarının üretildiği bir ortamda çocukları korumak adına ebeveynlerin dikkatli olması ve içerikleri kontrol etmesi önem arz ediyor.

Sıkça Sorulan Sorular

YouTube Kids yaş sınırı kaçtır? Kaç yaşa kadar çocuklar YouTube Kids kullanabilir?

YouTube Kids'in içerik havuzu, yaş grubuna göre 4 yaş altı, 5-7 yaş arası ve 8-12 olarak kategorize edilmiştir.

YouTube Kids ücretli mi?

YouTube Kids ücretsiz kullanım seçeneğine sahiptir ancak ücretsiz versiyonu reklam bulundurur. Ebeveynler, ücretsiz kullanımda çocuklarının uygunsuz reklamlara maruz kalabileceğini dikkate alarak hareket etmelidir.

YouTube Kids'te reklam var mı?

YouTube Premium aboneliğine kaydolunmadığı takdirde çocuklar çıplaklığa, şiddete veya yaşlarına uygun olmayan reklamlara maruz kalabilmektedir.

YouTube Kids internetsiz kullanılabilir mi?

YouTube Premium aboneliğine kaydolunduğu takdirde indirilen videolar internet bağlantısı olmadan izlenebilir.