2024 Paris Olimpiyat Oyunları’nın açılış seremonisinde LGBT üyelerinin yer alması uluslararası basında geniş yankı uyandırdı. Seremoninin yarattığı şaşkınlık henüz dinmemişken, kadınlar boks kategorisinde biyolojik erkeklerin yarıştığı iddiası dünya gündemine oturdu.
Cezayirli boksör Imane Khelif hakkında ortaya atılan bu iddianın kaynağı geçen yılki şampiyonada “cinsiyet uygunluk testini” geçememesi ve diskalifiye edilmesi oldu.
Imane Khelif, 25 yaşında Cezayirli amatör bir boksördür. Sekiz yıldır boks yapan Khelif, kariyeri boyunca 5 kez dövüştü, 41 galibiyet ve dokuz mağlubiyet aldı [1].
Kendisi, Tokyo’da gerçekleştirilen 2020 Yaz Olimpiyatları ve bu yıl Paris'te oynanan 2024 Yaz Olimpiyatları'nda kadınlar boks kategorisinde ülkesini temsil etti.
Geçtiğimiz yıl düzenlenen 2023 Kadınlar Dünya Boks Şampiyonası’nda, cinsiyet uygunluk kriterlerini karşılayamadığı için diskalifiye edildi. Tayvanlı Lin Yu-ting de test kriterlerini karşılayamayan bir diğer isimdi.
Şampiyonayı yürüten Uluslararası Boks Birliği (IBA) Başkanı Umar Kremlev, o dönem yaptığı açıklamada, “DNA testlerinin hem Imane Khelif'in hem de Tayvanlı Lin Yu-Ting'in XY (erkek) kromozomlarına sahip olduğunu kanıtladığını ve bu nedenle iki ismin kadın spor müsabakalarından men edildiğini" ifade etti [2].
Imane Khelif ve Lin Yu-Ting, geçen yılki karara rağmen bu yıl Paris Olimpiyatları kadınlar boks kategorisinde yarıştı. Bu karar, organizasyonu yürüten Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC) tarafından verildi.
İtalyan boksör Angela Carini ile olan maçta, Khelif’in maskülen bir görünüme sahip olması, kadın rakibine karşı belirgin bir farkla fiziksel üstünlük sağlaması ve Carini’nin 46. saniyede yüzüne aldığı sert bir darbe sonrası oyundan çekilmesi, Khelif'in trans kadın olduğu yönündeki şüpheleri kuvvetlendirdi.
Gelen eleştiriler üzerine IOC, bir basın açıklaması yaptı. IBA’nın diskalifiye kararını hedef alan açıklamada IOC, sporcuların yaş ve cinsiyetini belirlemek üzere pasaport bilgilerine başvurduklarını söyledi [3].
IOC sözcüsü Mark Adams, iki boksörün uzun yıllardır yarışan insanlar olduğunu ve bu olayın bir transseksüel meselesi olmadığını ifade etti [4].
IBA ise yaptığı yeni açıklamasında, 2023’teki diskalifiye kararlarının tanınmış testlere dayandığını söyledi. Açıklamada: "Sporcular bir testosteron muayenesinden geçmediler ancak ayrı ve tanınmış bir teste tabi tutuldular. Bu testte ayrıntılar gizli kaldı. Bu test, her iki sporcunun da gerekli uygunluk kriterlerini karşılamadığını ve diğer kadın yarışmacılara karşı rekabet avantajlarına sahip olduklarını kesin olarak gösterdi." ifadeleri kullanıldı [5].
Ayrıca IBA, sporculardan birinin diskalifiye kararına itiraz etmediğini, bir diğerinin ise itirazını geri çektiğini ve böylelikle 2023’te alınan kararının hukuken bağlayıcı olduğunu vurguladı.
Maça ilişkin açıklamalarda bulunan İtalya Başbakanı Giorgia Meloni, “Erkek genetik özelliklerine sahip sporcuların kadın yarışmalarına kabul edilmemesi gerektiğini düşünüyorum. Benim bakış açıma göre bu eşit şartlarda bir yarış değil.” ifadesini kullandı.
Olaylı karşılaşma ve peşpeşe gelen açıklamaların ışığında, Imane Khelif’in cinsiyeti ve hormonal özellikleri hakkında farklı iddialar ortaya atıldı.
Hiperandrojenizm iddiaları: Cezayir basınında Imane Khelif'in biyolojik olarak kadın olduğu ancak hiperandrojenizm adı verilen bir durumdan muzdarip olduğu iddia edildi.
Hiperandrojenizm, kadınlarda erkeklik hormonu olan androjen hormonlarının (örneğin, testosteron) aşırı miktarda salgılanması durumudur [6].
Bu durum, çeşitli fizyolojik değişikliklere neden olabilir ve sporda rekabet avantajı sağlayabilir. Performansı etkilediği için bazı spor dallarında testler yapılarak bu durumun tespiti sağlanabilir.
İnterseks olduğu iddiaları: Bir başka iddiaya göre Cezayirli boksör, intersekstir. İnterseks, Cinsiyet Gelişim Bozukluğu (Disorders of Sex Development) ile eş anlamlı olarak kullanılan bir terimdir.
Cinsiyet Gelişim Bozukluğu, cinsiyet kromozomları, gonadlar veya cinsiyet anatomisi gibi cinsiyet özelliklerinin tipik olarak erkek veya kadın olarak sınıflandırılamadığı durumları kapsar.
İddiaya göre Imane Khelif, bir cinsiyet gelişim bozukluğu olan Swyer Sendromuna sahiptir.
Normalde insanlar genetik cinsiyetlerini belirleyen iki cinsiyet kromozomuna sahiptir: XX (kadın) ve XY (erkek). Swyer sendromuna sahip kişiler XY kromozomlarına sahiptir. Ancak, bu kişilerde erkek cinsiyet gelişimini tetikleyen genlerdeki bir bozukluk nedeniyle, genital organ gelişimi kadın cinsiyetine benzer şekilde gelişir.
Bu sendroma sahip kişiler, doğumda tipik kadın genital organlarıyla (vajina ve vulva) doğarlar ve yaşamları boyunca fiziksel olarak kadın gibi görünürler.
Genellikle toplumsal olarak kadın cinsiyetine uygun şekilde yetiştirilir ve kendilerini kadın olarak tanımlarlar [7]. Ancak genetik olarak erkektirler ve testosteron seviyeleri kadınlara oranla daha yüksektir.
Adı geçen sporcuların trans olduklarına dair resmi bir açıklama bulunmuyor. Cinsiyet konusu, sporcuların test sonuçları, maskülen fizik yapıları ve sergiledikleri performans üzerinden tartışılmaya devam ediyor.
Cezayir Olimpiyat ve Spor Komitesi (COA), Imane Khelif’in erkek olduğu iddialarını reddederek bu tür söylentilerin yabancı medya kuruluşları tarafından yönetilen bir karalama kampanyası olduğunu iddia ediyor [8].
Cezayir basını, Khelif’in kadın olduğunu kanıtlamak amacıyla çocukluk fotoğraflarını paylaşıyor.
Sonuç olarak Imane Khelif'in durumu, kamuoyunda farklı iddialarla tartışılmaya devam ediyor. Bir yandan hiperandrojenizm ve Swyer Sendromu gibi tıbbi durumlar öne sürülürken, diğer yandan bu iddiaların kesinliği belirsizliğini koruyor. IBA ve IOC yetkililerinin yaptığı açıklamalar ise iddiaları netleştirmede yetersiz kalıyor.
IBA ve IOC arasında ciddi görüş farklılıkları bulunması, uluslararası spor kuruluşlarının hangi kriterler doğrultusunda ve ne ölçüde adil olduğu sorularını beraberinde getiriyor.
Kaynaklar
[1] Boxing controversy - what we know and what we don't. BBC, https://www.bbc.com/sport/olympics/articles/cye0ex43k63o, Erişim tarihi: 02.08.2024
[2] McCarron, J. (2024). Explained: The gender controversy miring women's Olympic boxing. RTE, https://www.rte.ie/news/primetime/2024/0731/1462837-explained-the-gender-controversy-miring-womens-olympic-boxing/, Erişim tarihi: 02.08.2024
[3] Joint Paris 2024 Boxing Unit/IOC Statement.https://olympics.com/ioc/news/joint-paris-2024-boxing-unit-ioc-statement, Erişim tarihi: 02.08.2024
[4] https://www.bbc.com/sport/boxing/videos/crgey4l000no, Erişim tarihi: 02.08.2024
[5] Statement made by the International Boxing Association regarding Athletes Disqualifications in World Boxing Championships 2023. International Boxing Association. https://www.iba.sport/news/statement-made-by-the-international-boxing-association-regarding-athletes-disqualifications-in-world-boxing-championships-2023/, Erişim tarihi: 02.08.2024
[6] https://dermnetnz.org/topics/hyperandrogenism, Erişim tarihi: 02.08.2024
[7] https://medlineplus.gov/genetics/condition/swyer-syndrome/, Erişim tarihi: 02.08.2024
[8] Le COA dénonce les attaques contre l’athlète Imane Khelif. https://www.coa.dz/index.php/2024/08/01/le-coa-denonce-les-attaques-contre-lathlete-imane-khelif/, Erişim tarihi: 02.08.2024
Yorumlar